Czujesz czasem, że nie zasługujesz na swoje osiągnięcia? Że „zaraz ktoś się kapnie”, że wcale nie jesteś tak dobry, jak wszyscy myślą? Spokojnie — nie jesteś wyjątkiem. Takie myśli pojawiają się najczęściej u ludzi ambitnych, którzy naprawdę cisną do przodu. To klasyczny syndrom oszusta, który potrafi zatruć nawet najbardziej imponującą karierę.
W tym artykule rozłożymy go na czynniki pierwsze: skąd się bierze, dlaczego jest tak powszechny i jak skutecznie wyrzucić go ze swojej głowy

Czym dokładnie jest syndrom oszusta?

Syndrom oszusta (ang. Impostor Syndrome) to wewnętrzny stan, w którym nawet największe sukcesy wydają się dziełem przypadku, łutem szczęścia albo… pomyłką otoczenia. Zamiast poczucia dumy pojawia się niepokój. Zamiast pewności siebie – cicha obawa, że „ktoś w końcu odkryje prawdę”.

Osoby zmagające się z tym syndromem często doświadczają myśli w rodzaju:

• „Wszystko, co osiągnąłem, to czysty fart.”
• „Nie jestem tak kompetentny, jak ludzie myślą.”
• „W końcu ktoś zobaczy, że się na tym nie znam.”

Co istotne: rzeczywiste umiejętności nie mają tu większego znaczenia. Można mieć za sobą lata doświadczenia, imponujące portfolio, dyplomy, certyfikaty, a nawet uznanie całej branży, a jednak wciąż wewnętrznie czuć się jak dziecko, które przez przypadek trafiło na imprezę dla dorosłych i czeka, aż ktoś je z niej grzecznie wyprosi.

Syndrom oszusta nie dotyczy poziomu kompetencji. Dotyczy postrzegania samego siebie. Dlatego tak często dotyka ludzi, którzy obiektywnie wykonują świetną robotę – ale subiektywnie nie potrafią tego przyjąć. Skąd się to bierze? O tym w kolejnym akapicie.

Skąd bierze się syndrom oszusta?

Syndrom oszusta nie bierze się znikąd. To efekt konkretnych mechanizmów psychicznych i doświadczeń, które z czasem układają się w wewnętrzną narrację pełną wątpliwości.

Oto najczęstsze przyczyny, które napędzają to uczucie:

Czy syndrom oszusta to coś normalnego?

Zdecydowanie tak. A wręcz – jak pokazują badania – jest to zjawisko powszechne wśród ludzi ambitnych, którzy realnie coś osiągają. Statystyki mówią jasno: nawet 70% osób doświadczyło syndromu oszusta przynajmniej raz w swojej karierze zawodowej. I nie chodzi tu o ludzi z przypadku czy amatorów, lecz o liderów, specjalistów, przedsiębiorców, osoby z wysokim poziomem odpowiedzialności, które w oczach innych „idą jak burza”.

Najczęściej syndrom oszusta dopada:

▪ młodych liderów, którzy szybko weszli w rolę zarządzających i czują, że muszą być idealni,
▪ przedsiębiorców, którzy zbudowali coś od zera i nie mogą uwierzyć, że „to naprawdę działa”,
▪ osoby awansowane szybko, które czują, że „przeskoczyły etap” i zaraz ktoś to zauważy,
▪ ludzi zmieniających branżę, wchodzących w nowe, bardziej wymagające środowisko, gdzie każda niepewność wydaje się powiększona przez brak doświadczenia.

W praktyce:

Im większe wyzwanie i odpowiedzialność, tym większe ryzyko pojawienia się syndromu oszusta. I właśnie w tym tkwi największy paradoks – to nie słabość, tylko efekt przekraczania własnych granic. Osoby, które nie doświadczają takiego wewnętrznego niepokoju, często nie wychodzą poza swoją strefę komfortu.

Źródła liczby 70%:

📚 Clance, P. R., & Imes, S. A. (1978). The Impostor Phenomenon in High Achieving Women: Dynamics and Therapeutic Intervention. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 15(3), 241–247.

📚 Bravata, D. M., et al. (2020). Prevalence, Predictors, and Treatment of Impostor Syndrome: a Systematic Review. Journal of General Internal Medicine, 35(4), 1252–1275.

Jak sobie poradzić z syndromem oszusta?

Syndrom oszusta nie zniknie sam z siebie. Ale dobra wiadomość jest taka, że można nauczyć się go kontrolować i odzyskać nad nim przewagę. Klucz tkwi w kilku prostych, ale konsekwentnych zmianach w sposobie myślenia i działania. Oto konkretne kroki, które naprawdę działają:

Jak odróżnić syndrom oszusta od realnego braku kompetencji?

Jednym z największych wyzwań związanych z syndromem oszusta jest to, że potrafi wmówić człowiekowi nieistniejące braki. Dlatego kluczowe jest umiejętne oddzielenie emocji od faktów.

Prawdziwy brak kompetencji ujawnia się w konkretnych wynikach: zadania są niedowożone, projekty się sypią, feedback od klientów lub przełożonych jest konsekwentnie negatywny. To są sygnały, które wskazują na realne luki w wiedzy lub umiejętnościach, wymagające pracy i rozwoju.

W przypadku syndromu oszusta sytuacja wygląda inaczej.
Człowiek osiąga dobre wyniki, dowozi projekty, dostaje pozytywne opinie – a mimo to w środku czuje się niepewnie i umniejsza własne osiągnięcia. Głos w głowie podpowiada: „Miałeś szczęście”, „Pewnie za chwilę ktoś odkryje, że się nie znasz”, mimo że wszystkie fakty świadczą o czymś zupełnie przeciwnym. Aby rozpoznać, z czym naprawdę ma się do czynienia, warto zrobić prosty test: zamiast pytać siebie „czy jestem wystarczająco dobry”, lepiej zapytać „co mówią moje faktyczne wyniki?”. Czy projekty są kończone? Czy cele są realizowane? Czy ludzie wracają z pozytywnym feedbackiem? Jeśli odpowiedź brzmi „tak” — problemem nie są kompetencje, tylko sposób, w jaki własne osiągnięcia są postrzegane.

Świadome rozróżnienie między emocją a rzeczywistością to pierwszy krok, żeby nie pozwolić syndromowi oszusta zarządzać własną karierą.

Inne „podobne” uczucia do syndromu oszusta

Syndrom oszusta często idzie w parze z innymi stanami psychicznymi, które mogą wyglądać podobnie, choć mają trochę inne źródła. Jednym z nich jest lęk przed sukcesem – paradoksalne uczucie, w którym obawa przed odpowiedzialnością, rosnącymi oczekiwaniami lub nieuniknioną zmianą powoduje sabotowanie własnych osiągnięć. Człowiek nieświadomie boi się, że sukces oddzieli go od bliskich albo sprawi, że utrzymanie wysokiego poziomu stanie się zbyt wyczerpujące. Kolejnym pokrewnym zjawiskiem jest syndrom braku kompetencji — poczucie, że niezależnie od liczby zdobytych certyfikatów, doświadczenia czy wyników, wiedza i umiejętności zawsze są niewystarczające. To nieustanne przekonanie o byciu „niegotowym” często blokuje przed sięganiem po większe szanse. W podobnym klimacie działa również lęk przed oceną, który sprawia, że każda, nawet konstruktywna informacja zwrotna, odbierana jest jako personalny atak lub dowód niekompetencji.

Wszystkie te uczucia mają wspólny mianownik:

Głęboko zakorzenione przekonanie o własnej nieadekwatności — i da się stopniowo rozbroić, jeśli zacznie się świadomie rozdzielać fakty od emocji.

Wnioski i najczęściej zadawane pytania

Syndrom oszusta nie jest dowodem na brak kompetencji. To efekt rozwoju, wysokich ambicji i wejścia na poziomy, na których stawką staje się coś więcej niż tylko „kolejna praca” czy „kolejny projekt”.

Doświadcza go większość ludzi, którzy nie stoją w miejscu – i to „de facto” właśnie ich wyróżnia. Problem pojawia się dopiero wtedy, gdy ten wewnętrzny lęk zaczyna hamować działania albo podcinać skrzydła przed kolejnymi krokami.

Dobra wiadomość jest taka, że nad syndromem oszusta da się zapanować. Nie chodzi o to, żeby go całkowicie wyeliminować, ale o to, by nie oddać mu kontroli nad decyzjami, karierą i własnym życiem. Świadomość, rozpoznanie mechanizmów i konsekwentna praca nad sposobem myślenia pozwalają odzyskać spokój i iść dalej — bez potrzeby ciągłego udowadniania swojej wartości komukolwiek.

Norbert Zalewski

Więcej postówBio

Norbert jest doświadczonym redaktorem specjalizującym się w tematyce ekonomii, finansów i zarządzania. Pasjonuje się analizą rynków finansowych oraz nowoczesnymi strategiami biznesowymi. Prywatnie miłośnik literatury ekonomicznej i aktywnego stylu życia, lubiący dzielić się wiedzą i inspirować innych do świadomego zarządzania swoimi finansami.

This author does not have any more posts.