W wielu zawodach kontakt z żywnością, dziećmi, pacjentami lub materiałem biologicznym stanowi codzienność. W takich sytuacjach bezpieczeństwo zdrowotne nie może być pozostawione przypadkowi. Z tego powodu polskie prawo nakłada na określone grupy zawodowe obowiązek wykonania badań sanitarno-epidemiologicznych, które potwierdzają brak przeciwwskazań do pracy w warunkach wymagających szczególnej ostrożności.

Kto ma obowiązek wykonania badań do celów sanitarno-epidemiologicznych

Zakres zawodów objętych obowiązkiem badań jest szeroki i zależy od ryzyka przeniesienia zakażenia. Do grup, które muszą posiadać aktualne orzeczenie lekarskie, należą m.in.:

• osoby zatrudnione w gastronomii, zakładach żywienia zbiorowego, cateringu i przetwórstwie spożywczym,
  
• pracownicy służby zdrowia i opieki – pielęgniarki, ratownicy, opiekunowie medyczni,
  
• kosmetyczki, fryzjerzy, tatuażyści i osoby wykonujące zabiegi z naruszeniem ciągłości skóry,
  
• nauczyciele przedszkolni, opiekunowie żłobków, wychowawcy kolonijni,
  
• uczniowie szkół medycznych i studenci kierunków okołomedycznych, zanim rozpoczną praktyki zawodowe.
  

Lekarz medycyny pracy może jednak zdecydować o rozszerzeniu tego obowiązku na inne stanowiska, jeśli charakter pracy wiąże się z ryzykiem kontaktu z materiałem biologicznym lub żywnością. To właśnie indywidualna ocena stanowiska determinuje, kogo obowiązuje pełne badanie sanitarno-epidemiologiczne.

Jak wygląda procedura badań sanitarno-epidemiologicznych?

Proces rozpoczyna się od pobrania trzech próbek kału w kierunku bakterii z rodzaju Salmonella i Shigella. Próbki muszą być pobrane w trzy kolejne dni, a następnie dostarczone do laboratorium mikrobiologicznego. Wyniki są gotowe po kilku dniach – dopiero na ich podstawie lekarz medycyny pracy może wystawić orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy.

Po uzyskaniu wyników osoba badana umawia się na wizytę lekarską. Podczas konsultacji lekarz przeprowadza wywiad zdrowotny, analizuje wyniki badań oraz – w razie potrzeby – kieruje pacjenta na dodatkowe konsultacje. Jeśli nie stwierdzi przeciwwskazań, wydaje orzeczenie do celów sanitarno-epidemiologicznych, które jest podstawą do rozpoczęcia pracy lub praktyki zawodowej.

Jak długo ważne jest orzeczenie do celów sanitarno-epidemiologicznych?

Przepisy nie określają jednoznacznego terminu ważności badań sanitarno-epidemiologicznych. Decyzję podejmuje lekarz medycyny pracy – zazwyczaj orzeczenie zachowuje ważność przez 2–3 lata, chyba że stan zdrowia pracownika lub charakter stanowiska wymaga wcześniejszej kontroli.

Warto również wiedzieć, że zmiana miejsca zatrudnienia nie wymaga ponownego wykonywania badań laboratoryjnych, o ile ich wyniki są aktualne i dostępne w książeczce sanepidowskiej lub elektronicznej dokumentacji medycznej. Nowy pracodawca może jednak poprosić o aktualne orzeczenie lekarskie potwierdzające zdolność do pracy na danym stanowisku.

Obowiązki pracodawcy w zakresie badań sanitarno-epidemiologicznych

Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badania wstępne, okresowe i kontrolne, a także przechowywać orzeczenia w aktach osobowych. Zatrudnienie osoby bez ważnych badań jest naruszeniem prawa i może skutkować konsekwencjami administracyjnymi lub finansowymi.

W przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej brak aktualnego orzeczenia może skutkować nałożeniem mandatu lub wstrzymaniem działalności. Jeśli dojdzie do zakażenia i jego źródłem okaże się osoba nieposiadająca badań, odpowiedzialność pracodawcy może zostać rozszerzona o odpowiedzialność karną – na podstawie art. 165 § 1 Kodeksu karnego dotyczącego narażenia życia lub zdrowia wielu osób.

Dlatego najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest stała współpraca z placówkami, które kompleksowo realizują badania do celów sanitarno-epidemiologicznych i przechowują dokumentację medyczną w formie elektronicznej, ułatwiając terminowe aktualizacje.

Konsekwencje braku ważnych badań

Zatrudnienie osoby bez aktualnego orzeczenia to nie tylko ryzyko kary administracyjnej. W praktyce oznacza również utratę zaufania klientów i partnerów biznesowych, a w branżach żywnościowych – możliwość utraty certyfikatów jakości.

Dla samego pracownika brak badań może skutkować natychmiastowym odsunięciem od pracy, a nawet rozwiązaniem umowy z jego winy. W przypadku działalności gospodarczej (np. salonów kosmetycznych czy punktów gastronomicznych) inspekcja sanitarna może wydać decyzję o czasowym zawieszeniu działalności, co często oznacza straty finansowe nieporównywalne z kosztem wykonania badań.

Z tego względu dbałość o aktualne badania nie jest biurokratycznym obowiązkiem, lecz elementem odpowiedzialnego prowadzenia działalności. Ich cel to przede wszystkim zapewnienie ciągłości pracy w sposób bezpieczny i zgodny z przepisami.

Profilaktyka chorób zakaźnych

Z perspektywy zdrowia publicznego badania sanitarno-epidemiologiczne o których przeczytasz na stronie https://medycynapracy.pl/uslugi/badania-sanitarno-epidemiologiczne/ pełnią funkcję tarczy ochronnej między osobą potencjalnie zakażoną a środowiskiem, w którym pracuje. Dzięki nim można zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób takich jak salmonelloza, shigelloza, wirusowe zapalenie wątroby typu A czy inne infekcje przewodu pokarmowego.

Odpowiedzialne podejście do profilaktyki chorób zakaźnych jest więc wspólnym obowiązkiem pracodawców, pracowników i instytucji medycznych. Świadomość, że cel badań nie ogranicza się do spełnienia wymogów prawnych, ale realnie chroni zdrowie ludzi, stanowi podstawę bezpiecznego środowiska pracy.